پیاوەتی

پیاوەتی...

بلۆگەر: جەودەت احمد
بابەت: بازنەی فەلسەفە
بەروار: 19ی نیسان 2024
 

هەر لە شوێنی خۆتان بە پەرتەوازەی راوەستن، بەخێرا باسی چەمكی پیاوەتی دەكەین...

لێرە دەست پێدەكەم....
ئەتوو...
چ، لە چەمكی پیاوەتی تێدەگەی...؟

-پیاوەتی...لەزمانی پیاوە، رۆژانە كاروباری خەلكی بەرێوەدەبات بەناوی چاكە...!
-پیاوەتی...ئەگەر كەسێكی شل (بەدڕەوشت) بێت، هەمان پیاوەتی، پیاوی چاكەكە، چاكە ئەنجامدەدات...!
-پیاوەتی...لەوانەیە كەسێكی تاوانباربێت، بۆ رزگاربوونی خۆی، ئەم كارە دەكات...!
-پیاوەتی...لەوانیە برای بێت، قەرزێكی زۆری لەسەرە بۆئەوەی بەرگری لە برای بكات وەك هاوكاری، دۆخەكە هێور بكاتەوە...!

-پیاوەتی...مەلایەك بێت بۆ چەسپاندنی قورئان و فەرموودە، بە زانستی رۆحانی، ئەم پیاوەتیە ئەنجام بدات....!
-پیاوەتی...بازرگانێك بێت بۆ فرۆشتنی كالاكانی لەم دەڤەرە، كاری پیاوەتی لەگەل پیشەكەی ئەنجام بدات...!
-پیاوەتی...كرێچیەكە، ناتوانێت كرێی خانوو بدات بە زمانی لوس جۆرێك پیاوەتی بە خاون خانووەكە، دەبەخشێت وەك مەرجێكی نادیار...!
-پیاوەتی...پەنابەرێك بێت بۆ مانەوەی خۆی و وەرگرتنی متمانە لەم ولاتە ئەم جۆرە پیاوەتیە ئەنجام بدات وەك رزگاركردنی منالێك لە كەوتنە خوارەوەی بالەخانە...!

-پیاوەتی...لەوانەیە پارەی كەسێك بە وەكیل وەربگرێتەوە كە خۆی پارەی بە خزمان داوە، بۆ ئەوەی وەك شەرم و پیاوەتی، ئەم كارە ئەنجام بدات...!
-پیاوەتی...راست دەكات پارەكە هی خۆیتی، دەلێت هی خەلك، دەلێت، یالا قەرزەكەم بدەنەوە، با من شەرمەزار نەبم، لەم ناوەندە...!
-پیاوەتی...ئەگەر هەیە ئەم قەرزە هی خۆیبێت بەلام خلكی بە كرێ گرتووە، پارەی پێداوە بۆ ئەوەی بەفشاری ئەم بەكرێگیراوە، قەرزەكە وەربگرێتەوە...!

-پیاوەتی...جاری واهەیە ئەم كەسە بەكرێگیراوە لە دادگا و مەجلیسی پیاوماقولان، دادەنیشێت بۆ سەلماندنی پارەكەی خۆی...!
-پیاوەتی...لەوانیە تۆزێك خۆی گران بكات لەكاتی لێخۆشبوونی قەرز و كەمكردنەوەی بڕی دانەوەی قەرزەكە...!
-پیاوەتی...ئەگەر ژن و منالی لەگەل بێت لەم كۆبوونەویە وەك شەرمێك، تۆزێك رەچاوی بارودۆخەكە دەكات بۆ وەرگرتنەوەی ئەم قەرزە....!
-پیاوەتی...خاوەن قەرز دەزانی ئەمانە هەموو، برای و خووشكی خۆیەتی، بۆیە بێمنەتانە پشتگری بەكرێگیراوی قەرزەكەی دەكات....!

-پیاوەتی...ئەگەر داماننا زاوایكی تڕوهاتی هەبوو، ئەم خووشكە، كە كورەكەی قەرزداری خالتی...!
-پیاوەتی...ئەگەر هەیە سێ بە سێ تەلاقی پێ بخوات، بە كرێگیراو بلێت ئەم قەرزە هی منە، هی خالت نیە...!
-پیاوەتی...ئەگەر هەیە سوێندی بەقورئان پێبخوات بلێت قەرزی منە هی خالت نیە...!

-پیاوەتی...كەوتنی تەلاق بە فرێدانی سێ بەرد بۆچییە، ئەی لە ئیسلام، نوێژنەكردن دەبێتە هۆی تەلاق كەوتن...!
-پیاوەتی...ئەم فەرموودەیە هەیە بەلام بەهۆی بالی دیموكراسی و ئازادی ئارەزووی و ئاینی، لە ستوونی ئاین دوور خرایتەوە...!
-پیاوەتی...كەواتە لێكردنەوەی ستوونی ئاین، دەتوانێت بە یەك شەو، جێگۆرینی ژن، دەبێتە هۆی هاتنەوەی تەلاق...!

-پیاوەتی...ئەگەر هەیە...
-پیاوەتی...ئەگەر هەیە...
-پیاوەتی... خوا دەزانێت....

-پیاوەتی...ئەگەر هەیە زاوا، سەری گەرم بێت خال و بەكرێگیراوی قەرزەكە بتۆقێنێت...!
-پیاوەتی...لەوانەیە برای ژنەكەی ریسوا بكات بلێت قەرزی خالت مەدەوە با ئەم بەكرێگیراوە (شاتو شوت)بكات...!

-پیاوەتی...لەوانەیە خالی، ئەم قەرزدارە پیاوەتی لەدەست دابێت، بەهۆی گەورەبوونی كورەكانی....!
-پیاوەتی...لەوانەیە بووكی بێگانە هاتبێتە ناو مالی، بۆیە رەفتار و دلسۆزی گۆراوە بەرامبەر بە منالە خوشكەكانی كە لەدوای قەرزپێدانی...!
-پیاوەتی...ئەگەر هەیە ئەم خالە كچی نەبێتە تەنها كوری هەیە بۆیە منالەكان فێری خۆشەوەیستی و مەحیبەتی، لەناویان بەرپانەبووە...!

-پیاوەتی...راست دەكات، رەگەزی مێ لە هاوسەنگی خێزان، زۆركاریگەر بەسەر رەفتار و دلسۆزی برا و باوكدایە...!
-پیاوەتی...ئەی دایك، ناتوانێت ئەم بۆشاییە پربكاتە بۆ هێوركردنەوەی ئەم بارودۆخە...!
-پیاوەتی...لەوانەیە دایك و باوك، گیرۆدەی دەستی منالی بچووك بن...!

-پیاوەتی...ئەگەر هەیە ئەم دوو منالە جمك بن، بۆیە كۆتا منالی ئەم خێزانیە كە بێهیوابن بۆ لە دایكبوونی منالی كچ...!
-پیاوەتی...لەوانەیە یەك لەم جمكانە نەخۆشی زەكماكی هەبێت، وەك لوسبوونی ریخۆلە...!
-پیاوەتی...لەوانیە كاوێژ نەكات و لیك دەرنەكات بۆیە خۆراك هەزم ناكات و دێتە خوارێ...!

-پیاوەتی...ئەگەر هەیە ماعیدەی، ترشەلۆكی هەزمكردنی وەستابێت بۆیە بەلوسی خواردن لە پاشەرۆ دێتە دەرەوە...!
-پیاوەتی...راست دەكات نانی دەخوات، ریخۆلەكانی ناویان لووسە هیچی تێراناوەستی دەچێتە خوارەوە....!
-پیاوەتی...كاتێك نان دەخوات كاریگەری بەسەر جەست و عقلی دانایەت بۆتە هۆی تێكچوونی هەستەكان...!
-پیاوەتی...لەوانیە لەدوای چارەسەری پزیشكی، ماكەكانی نەرێنی بەسەر رەفتاری ئەم منالە هەبووە...!
-پیاوەتی...راست دەكات، هەركات جمكە ریخۆلە لووسەكە، تورەدەبێت كاریگەری بەسەر براكەی هەیە...!

-پیاوەتی...وایە، لەم كاتە هەردووكیان هێرش دەكەن سەر دایك و باوكی داوای پارە و ئۆتمبێل و خانو و ژن دەكەن...!
-پیاوەتی...ئەزانی چۆنە، لەوانیە داهاتی مانگانەی 300 دۆلار بێت بەراورد دەكات لەگەل قەرزی باوكی، ناتوانێت پارە كۆبكاتەوە بۆیە داوای میرات دەكات...!
-پیاوەتی...باشە برا گەورەكە، چ رۆلی هەیە لەمالەوە، ئەوەیش ژنی هەیە رۆشنبیر و دەرچووی زانكۆنە..!

-پیاوەتی...لەوانیە ژنەكە بەسەر ئەم مالە زالبێت بۆیە براگەورە هیچ رۆلی نیە...!
-پیاوەتی...جەمەعات من هەست دەكەم، ئەم منالە ریخۆلە لوسە، نەفرەتی داپیری لێكرابێت...!
-پیاوەتی...لەوانیە لەكاتی پێدانی خۆراك بە داپیری لەناو یەك مالی گەورەبوینە، نەیهێشتووە منال و ژن، نانی داپیریان بخۆن....!
-پیاوەتی...ئەگەر خالۆژنی زگی هەبێت لەبەرامبەر داپیری دانیشتبێت، ئەم منالە ریخۆلە لوسە نەیهێشتەبێت خواردنی داپیری بخوات...!
-پیاوەتی...تەواو باوەرم وایە، لەم كاتە (مەجیرانی - حەزی) چوبیتە خواردنەكە و نەیتوانیوە خالۆژنی دەستی بۆ قاپی خواردنی داپیری ببات...!

-پیاوەتی...دەكرێت خالۆژنی بەری هاوێشتبێت (منالەكەی مردبێت) و كاریگەری بەسەر داپیری هەبووبێت بەهۆی ئەم منالە لاسارە...!
-پیاوەتی...كەواتە لاساری ریخۆلە لوس، بەرنەفرەتی داپیرو خالۆژنی كەوتووە بۆیە ئێستا وەك صەی هار پری داروبەرد دەدات...!
-پیاوەتی...دەكرێت بلێن، ئەم قەرزە بەهۆی (5بە6) زیادیكردبێت، بۆیە جمكەكان هەست بەزۆری پارە و گەرانەوەی میراتی باوكیان بكەن...!
-پیاوەتی...قەرزی هەوای زۆربووە وەك (تەلەی ڕاوكردن) وایە، ژمارەیەكی زۆر زیاتر لە نرخی قەرزەكە بە شێوەی هەوای لە گیرفانت دادەنێت...!
-پیاوەتی...ئەمەش جۆرێكە لە گەمژەی خەلك بە قەرزدانی پارەكان لە نرخی خۆی زیاتربێت....!
-پیاوەتی...لەوانیە چەكی بچووكی پێدابێت بەقەرز بەلام لە نرخی، قەرزی لەسەر دانابێت، ئەگەر دەمانچەیەك بە 20 وەرەقە بێت، بە قەرز بە 30 وەرەقەی داوە...!
-پیاوەتی...كۆمەلێك قەرزی هەوای دەبێتە ڕیبا، ئەگەر خالی ئەم قەرزدارە حاجی بێت، بۆچی قەرزی ریبا دەكات...!

-پیاوەتی...ئاینی ئیسلام، لۆژیكی جوانی هەیە، ئەگەر تاوانباربیت لە كۆمەلگا دابرابیت، بە ئاسانی دەگەرێتەوە ناو بازنەی ژیان...!
-پیاوەتی...لێخۆشبوون و تۆبەكردن و حەج كردن دەبێتە ناسنامەی تاوانبار، لە كەسێكی خراپ بۆ كەسێكی رۆحانی...!
-پیاوەتی...خودای گەورە باس دەكات زۆربەی حاجیەكان بۆ بازرگانی و مالی دونیا سەردانم دەكەن، ئەمە لە ئەزەلەوە خودا باسی كردوە...!
-پیاوەتی...هۆكارێكی تر هەیە، دۆزینەوەی رێگای خێرا بۆ دەولەمەند بوون لەناوەخۆی (زەوی گورگەكان) ئەمە، فێلی دلسۆزی دەروونی دەبێتە فریودانی خەلك...!
-پیاوەتی...ئەگەرێك هەیە كە ئەم حاجیە كە قەرزی بە ڕیبا داوە بەكورە خوشكی، لەوانیە لە پیشەی كۆنی ژمێریاری (گزی) كردبێت بەناوی جۆراوجۆر و ملكی گشتی...!
-پیاوەتی...وای بۆدەچم ئەم پارانە وەك نوێنەر، بەرێوەببات بۆ كەسێكی شاراوە لە هاو پیشە یان دۆستێكی دەرەوەی هاو پیشەكەبێت...!
-پیاوەتی...بۆوێنە كرینی خانوو و زەوی بەنرخی نیو ملیۆن دۆلار، كێ ئەمرۆكە بە 1 ملیۆن دیناری عێراق ئەم جۆرە پارەیە كۆدەكاتەوە ئەگەر بە لۆژیكی بیركاری شیبكەیتەوە...!
-پیاوەتی...هەست دەكەم ئەو مال و سامانەی هەیەتی بە وەكالەت، كاری لەناو دەكات، یانیش بۆی ماوەتەوە یان بردیتەیەوە لە گرۆی (گزی)...!
-پیاوەتی...یاسا هەیە، دەتوانێت بەیاسا و دادگای، پیاوەتی بكەی، لەوانیە بەبرە پارەیەكی دیاریكراو بۆ خالی دیاری بكەی و مانگانە وەربگری لە جیاتی ئەم كێشانە...!
-پیاوەتی...دەكرێت ئەم قەرزدارە كەتن كەربێت لەگەل خالی (تاوانی هاوبەشیان) هەبێت بۆ شاردنەوەی كاری رابردوو لە سەر وەرگرتنەوەی قەرزی ئێستا بە ئیزافییەوە..!

-پیاوەتی.....پیاوەتی...پیاوەتی...
-پیاوەتی...پیاوەتی...پیاوەتی...
-پیاوەتی...پیاوەتی...پیاوەتی...

لەكۆتای من وادەبینم سێ جۆر پیاواتی هەیە...
-پیاوەتی...بە زمان، تەنها پشتگیری دەروونی و چارەسەری كێشەكان دەكەی...
-پیاوەتی...بە خوێن، واتە كۆتای بەم پرۆسەی دێت لەئەگەری دووبارەبوونەوەی قەرز و دانەوەی قەرز...!

-پیاوەتی...بەمال، دەكرێت بەرێگای كۆكردنەوەی پارە و پێدانی قەرزەكەی لەلایەن براكانی یان هاورێیان قەرزەكەی بەدەم و چاوی دابدەنەوە...!
-پیاوەتی...جۆرێك لە عاشا و نەهی خێزانی رووبدات، ببێتە تێكچوونی شیرازەی خێزان و ریش سپی و پچرانی پەیوەندی كۆمەلایەتی...!
-پیاوەتی...كەواتە پیاوتی ڕق هەیە، بۆ كۆتای هێنان بە كێش و خزمایەتی، لە رووی مادی و جوامێری....!
-پیاوەتی...دامان نا، خالی پیاوبوو، مەوقیفی هەبوو بۆ قەرزدانەوەی یان مامەلەی قەرزی كەم، بە زیادكردنەوە...!
-پیاوەتی...ئەگەر هەیە خالی عینادبێت لە دوای مۆلتدانی وەرگرتنەوەی قەرزەكە، بۆیە فشاری وەرگرتنەوەی خستۆتە سەر ئەم قەرزدارە...!
-پیاوەتی...لەوانەیە داكی ئەم دوو جمكە نەخۆشی سوكەری هەبێت لەكاتی منالبوون، فشاری خوێن لەم دوو منالەی داوە كە زانیتی هەردوكیان كورە....!

-پیاوەتی...دەكرێت منالی ریخۆلە لوس، فشاری خوێنی دایكی، لەرووی خەفت و نەفرەتی داپیری، ئەم منالە هاروهاج بووە هۆی وەرگرتنەوەی قەرزی باوكی...!
-پیاوەتی...ئەزانن لۆژیكێكی مەعقول لێرە لەدایك بووە، بینیوتانە شوانێك 100 بەرانی هەبێت..؟
-پیاوەتی...لەوانیە دابەستی بێت بۆ كوشتنەوە و تۆ(سپێرم)، لێگرتن، بە تاك بە كۆی بفرۆشێت..!
-پیاوەتی...نا...! هیچ شوانێك لەگەل 100 نێری توخم مەر، ناژیت چونكە دلسۆزی و رەفتاری نێر شەرانگێزە، مێگەل پەرتەوازە دەبێت نوێبوونەوە، بەرپانابێت...!

-پیاوەتی...كەواتە 1 تا 3 بەران دەتوانن 100 مەر ئاوس بكەن بەمەرجی ئەوەی ئەم بەرانانە، تێربێت لە خۆراكی جۆ...!
-پیاوەتی...پیاوەتی شوان، لە نێوان بەران و مەڕ دایە، بۆ مانەوەی شۆرەشی مەر بەخێوكردن...!
-پیاوەتی...پیاوەتی بەران، لە (پەڕینە)، بۆمانەوەی مەر و مێگەلە مەرە، لە ژیاری شوانكاریدا...!
-پیاوەتی...پیاوەتی یان (ژناتی-كچاتی) مەڕ، لە جووتبوون و خستنەوەی بەرخ و گۆشت و خوری و شیرە و مانەوەی شۆرەشی بەخێوكردنی مێگەلە مەڕە...!
-پیاوەتی...ئەگەر هەیە نەوەكانی حاجی كە خالی قەرزدارەكەیە، سەرجەمیان كور بن، چونكە رێژەی نێرینە بەسەر مێینە زالە لە كاتی پیتاندنی هێلكە و تۆ...!
-پیاوەتی...ئەگەر كچێك لە خێزانێك بێت تەنها كچیان هەبێت و مالێكی سۆزداربن...!
-پیاوەتی...لەوانیە رەفتاری و دلسۆزی ئەم بووكە، كە دەبێتە خیزانی یەكێك لە كورەكانی حاجی كە قەرزی لەلای كورە خوشكیەتی، دووبارە نەوەی كوری هەبێت بەهۆی سووری سورانەوەی ژینگەی رابردو لەناو خێزانێكی نوێدا...!
-پیاوەتی...خودای گەورە دەفەرموویت (كچ، كور، كچ و كور، هیچ)....دەفەرمووێت (خودا بە رەحمە)....لەوانیە حاجی ڕیباخۆر لە ژێر هەرەشی تاقیكردنەوەی (خێزانی نێر) دابێت تاكو ئەمانەتەكەی لێوەردەگیرێتەوە...!
-پیاوەتی...دەكرێت بلێن ئەم قەرزدارە فێری مشەخۆری بووە بەهۆی خێزان و دۆست و برادەرانی، بەردەوام مێوان و شیوكردن و هاتوچۆی هەبووە...!
-پیاوەتی...ئەم جۆرە دلسۆزی و رەفتارە بۆتە هۆی قۆستنەوەی گیرفانی، خالی، بۆئەوەی بەحەزی خۆی دەستی بۆببات و پارەی رابكێشت...!
-پیاوەتی...لەوانەیە خێزانی، بەردەوام خەرجی زیادەی پێكردبێت بۆراگرنتی مال و منال و میوان....!
-پیاوەتی...وادەبینم جۆرێكی تر پیاواتی شاراوە لەم چیرۆكە دایە، ئەویش (گۆرینی رەفتار و دلسۆزی مرۆڤ) لەرێگای پیاوەتی و جولەی رۆژانە بۆ دروست بوونی متمانە و بردنی پارە و قەرز...!

-لەكۆتای دووبارە دەلێم (پیاوەتی) میوانەكان بووە، كە نانیان لەمالی ئەم قەرزدارە خواردوە بوویتە هۆی شەرعەیت پێدانی متمانە و كەسایەتی نێو خێزان وەك (ریشی گەنج) ئەم دۆخەی بەرێوەبردوە، بۆیە میوان وەك مەر بە خواردن، فریویان خواردوە وە خالی ئەم قەرزدەرە بە پیاوەتی و كەسایەتی كورە خوشكی خۆی فریوی خواردوە، بۆیە كێشەی قەرز و رێبا و نەفرەتی داپیرە لە منالە جمەكەكە و نەبوونی (مەڕ)ی (مێ) لەم مالە، ئەم ئاژاوەیە دروستكردوە...

مامۆستا یەك شت ماوە بلێم...
فەرموو بلێ...
-پیاوەتی...نەبوونی دەسەلاتی سالم و بەهێز، لەرووی یاسای و دادگەری و ئازادی نوێبوونەوەی سیستەم، ئەم جۆرە كۆمەلگایە بەرهەم دێت كە دەبێتە هۆی بێهۆی (دەرهاوێشتەی كلتوری دەركی) لەناوەخۆی نەتەوەیەكی هەرێمیدا...!

مامۆستا...كۆتای بەم لۆژیكە بهێنین...

-پیاوەتی...ئەگەر، لە هەبوون بگەرێوە نەبوون، ئەوكات لە هەلسانەوەی ژیانی ئاسای سنوورێك بۆ خەلك و خزم و دراوسێ دادەنێی، بەلام لە نەبوون بیەوە هەبوون و زەنگین بیت، كەسێكی برسی و نەدی و بدی دەبی، هەر پیاوەتی بكەی لەكۆتای گوی تێدەكەی...
-پیاوەتی...جیهانی دیموكراسی و نیولیبرالی دژ بە كۆمەنیست، بەردەوام خەریكی پیاوەتینە، بۆ چارەسەركردنی كێشەی نەتەوە و خاك و دەسەلات و ئابووری ئازاد و ئایدۆلۆژیای نوێ و خۆشگوزەرانی بەكۆمەل لەسەر جیهانی هەژاری و سامانی ژێرزەوی....



ئەم گفتوگۆیە هزریە، جۆرێكە لە شیكردنەوەی رۆتیناتی ژیانی رۆژانەمان لە چوارچێوەی بیركردنەوەی فەلسەفی دوورە لە (سیاسەت)، ئێمەی گەنجی پیر، لە دوای رووخانی رژێم، وێلی ئازادی بیركردنەوە و ئازادی سیاسی و ئازادی زانستی بووین، بۆیە بە ئەركێكی ئەخلاقی دەزانم ئەو قوربانیە لەرێگای چەكداری بەخشیمان وەك خوێن، ئێستاش بۆمان هەیە، لە چوارچێوەی ئەم خوێنە بیربكەینەوە بنووسین و بلاوبكەینەوە، دەبیت ئەمەریكا و ناتۆ بە دلێكی گەورە ئەم چینە رۆشنبیرە لەناوەخۆی كوردستانی باشوور و شاری هەولێر بەهەند وەربگرێت و رێزی بگرێت نەوەك سەركوتی بكات و لەناوی بەرێت...

رۆژانە كاروباری خەلكی بەرێوەدەبات بەناوی چاكە