ڕۆمانی شیكاگۆ

ڕۆمانی شیكاگۆ

بلۆگەر : جەودەت احمد

بابەت : هەلسەنگاندنی پەرتووك

بەروار / 22ی جوون 2024

 

زۆربەی كات بۆ گەیشتن بە ناوەرۆكی كلتور و مێژووی هەر نەتەوە و خاكێكدا، پەنا دەبم بەر خوێندنەوەی ئەدەبیاتی بیانی لە جۆری رۆمان، چەقی دۆزینەوەی تێگەیشتنە لە پەیوەندی كۆمەلگا لەناوەخۆی هەر نەتەوە دابێت، بۆیە لەدوای تەواو بینەری بەلگە فیلمی هەلوەشاندنەوەی ئیمپراتۆریەتی رووسیای گەورە و هاتنی جەنگی یەكەم و دووەم و جەنگی سارد و جەنگی چاخی دیجیتالی و سەردەمی ئولترامۆدێرن جیهانی ئەمەریكا زۆرجیاوازە لەگەل رابردوو، كۆتا كۆبوونەوەی نازیەكان كاتێك هەرەشەی لەناوبردنی پێكهاتەی نەتەوەی یەعقوبی كرد بووە هۆكاری كۆچ لە ئەورووپا بۆ ئەمەریكا، سەرباری دامەزراوەی دەستووری سالی 1787 كە سەرجەم خەلك لەسێبەری ئەمەریكا گەورە رێكخستووە، من پشتگیری تەواوی خەلكی ئەمەریكا دەكەم بەلام زۆر تەبانیم لەگەل دەسەلاتی ئەمەریكا لە چوارچێوەی كاپیتالیستی و دیموكراسی، چونكە ئەوەی من تێروانینم لەم رۆمانە بۆ دەردەكەوێت هەبوونی جیهانی كاپیتالیستی لە دیوی شاراوەی ئەمەریكا ئەم دەسەلاتە بەرێوەدەبات واتە دامەزراوەی ئەمەریكا لەسەر بناغەی ئابووری نەتەوەی یەعقوب دامەزراوە بۆیە ئێستا دەسەلاتێكی رەهای لە زیرەكی دەروونی و ژمارەی و جەستەی كۆكردۆتەوە بەناوی (ئەمەریكای گەورە). كۆكردنەوەی عقل و هێز بەرێگای دەستوور هۆكارە بۆ دامەزراوەی ئەمەریكا لە چوارچێوەی كارێكتەرێكی (دیسكۆ) واتە كەسێك لە ئەمەریكا كەناسنامەی ڕەسەنی ئەمەریكا نیە و پێكهاتەی جیهانی یە، ئەوە بە چاوی دووەم سەیردەكرێت بەردەوام یاسا و رێسای تایبەتی بۆ دارێژراوە لەئەگەری هەلقۆزینەوەی ئەم (بوونە) لەناوەخۆی ئەمەریكا بەهۆی هەر ئەگەرێك بێت واتە زەوی كۆبكەیتەوە لە ناو چیپێك دابمەزرێنی هەر لە سێبەری شارستانی ئەمەریكا لەدایك بووە بەرامبەر بە مانەوە و هاولاتی و داهێناندا. ولاتی هەمووانە بۆهەمووانە بەلام سەرجەم هێز و خوێن و جەستە لە سێبەری ئالای شەكاوەی ئەمەریكا دەشەكێتەوە واتە (بوون) لەدوای خاك و ناو و سەروەری ئەمەریكایە. ئەمە تێروانینی من.

بەهۆكاری رۆتیناتی كارگێری شارەوانی و ناشارستانی دانیشتوانی دەوروبەری هەولێر، بەردەوام هۆكارێكە لە كێشەی بێ ئاو و كارەبا و رێگاوبان و نەخۆشی و نەخوێندەواری و هەژاری و بێكاری، ئەم رێگایە وەك پاسی شەقامەكانی 40م وایە بەردەوام زۆرترین كات دەبەخشێت بە مرۆڤ لە هەلبەزودابەزی رۆتیناتی ژیان لەگەل كات، بۆیە خوێندنەوەی ڕۆمانی شیگاگۆ وەك چاوتروكانێك هاژوكارێكی خێرایە بەهۆی هەبوونی كاتێكی زۆر لە شەورۆژێكدا كە بەخێرای ئەم رۆمانە وەك پاس بەناو كێشە و گرفتی و رۆتینانی ژیانی من دەخولێتەوە بە ئاسانترین رێگا كۆتا بە سێ بەشی ئەم رۆمانە بهێنم، بۆیە بەتامەزرۆوە ویستم بۆچونی خۆم لەبارەیەوە بنوسم بۆچی ئەم رۆمانە گرینگە بۆ ئێمە؟ هۆكارەكەی روونە كە دیوی شاراوەی رۆژهەلاتی ناوەراست و كۆمەلگای ئەمەریكای باكوور بەیەكەوە دەبستێتەوە كە جوانیەك بە كات و شوێن و روداوەكان دەبەخشێت كە چۆن كارێكتەرەكان بەهۆی بەركەوتنی جوگرافیا و كلتوری و ئاینی جیاواز ژیانێكی هەمەچەشن بەم رۆمانە بەخشی. بۆوێنە كۆمەلگای عەرەبی لە جەستەی بەكاربەرێكی هەوسباز و خاكێكی گەرم بۆ تێكەلبوون بە كلتوری خواردنەوە و خۆدەرخستن و خۆهەلواسین بە كلتورێكی نامۆ بۆ ئەوەی دەروونی تاكەكان ئارام بكاتەوە لە پێگەی خوێندن و گەشت و مانەوە و بازرگانی لەناوەخۆی ئەمەریكای گەورە.

جیهانی ئەمەریكا بازارێكی ئازادە لە هەلبژارنی بەرهەمەكان بەگوێرەی تێچووی گیرفان دەتوانیت ئازادی پلەبەندی دابین بكە لە خۆشگوزەرانی كاپیتالیستی و دیموكراسی و شارستانی، ئەوەی بەلای من جێگای پرسیارە بۆچی ئاستی رەگەزپەرستی تا ئێستا و دوای جۆرج فلۆید بەردەوامی هەیە كە كلتوری رەش و سپی پێست بەك نەگەیشتووە كە لەقۆناغی هەولوەشاندنی و خێزان و پەرتەوازەی ئابووری مرۆی و شێواندنی ئەم كۆمەلگایە رەشپێستە لە بەردەوامی دایە بەهۆكاری پلەبەندی پێست و كلتور و رەنگ. دۆخێكی شێواوی خستۆتە ناو خێزانی رەشپێستەكان كەلە نالەبراترین ژیانی رۆژانە گوزەر بكەن لە سێبەری دیموكراسی و نیولیبرالی؟ بۆچوونی من لە بارەوە دۆخێكی شاراوەی كاپیتالیستی یە بۆ ئەوەی جەمسەری ناوەخۆی رەنگی رەش و سپی بەیەك نەگەن بەردەوام لە دوژمنداری دابن وە سەروەری ئابووری لەنوخبەری كەمین بەسەر زۆرینەوە گەورەی ئەمەریكا بەرێوەبەرن بەناوی (جەنگ و ئاشتی) ئاژاوەی سیاسی و بەكارهێنانی دۆلار و جیۆسیاسی جیهاندا. واتە بەیەك نەگەیشتنی پێكهاتەكان لەناوەخۆی ئەمەریكا لە بەرژەوەندی كەمینەدایە كە دەسەلاتی شاراوەی ئەمەریكا بەرێوەدەبەن. بەلام وا دەبینم ئەم جیهانەی ئەمەریكا هەلدەوەشێتەوە لە قەیرانی پەنابەری و رەگەزپەرستی و ئابووری شاراوە و حكومەتی دوو حیزبی، رزگاری دەبێتە و دەگەرێتەوە سەر (هزری پەتی خۆی) بەناوی ئەمەریكای ڕەسەن لە میراتی هیندیە سوورەكان و دەركردنی دەسەلاتێكی هاوردە بەناوی راگری شۆكی ئەمەریكا لە جیهان و ناوەخۆدا. ئەم كودەتایە هەر روودەدات چونكە خێزانی گەورە و عەشیرەت و سنووری خاكێكی فراوان، دەبێتە هۆی رووخانی ئەمەریكای (تەزویر) لەدەستەی دەنگی خاكدا، دەمێكە خەلكی ئەمەریكا هەستیان بەم شەرمەزاریەكردیە بۆچی ئەمەریكا لە جەستەی خۆی لەدایك نەبووە بەلكو ئاوەسبووە بەهۆی (بوونی) دەرەكی لە هێزی ئابووری و مرۆی و سیاسیدا؟ ئەمە بۆچوونی منە بۆ داهاتوی ئەمەریكا؟ تۆ ئازادی لە هزری خۆت.

خۆپیشاندان و رەگەزپەرستی و بازرگانی بەجەستەی ئافرەت و خوێندنی دەرەكی بۆ خەلكی نافەرمی ئەمانە شێوازێكە كە ئەمەریكای لەسەر دامەزراوە، من رەقەم لە سوپای ئەمەریكا نابێتەوە چونكە لە نزیكەوە لەگەل خانەنیشان و خۆبەخشان كاری میدیایم كردوە دەزانم چ جۆرە دۆست و هاوپەیمانێكن لەرووی كەسی نەوەك دەسەلاتی سیاسی و ئابووری شاراوەی ئەمەریكا بەلكو خەلكی ئەمەریكا ولاتێكە قەبارەی و بەرهەمی و خاكی گەورەیە كە رەنگدانەوی قەباری مرۆڤەكانە لە رووی هێز و داهێنان، دروستكردنی خێزانێكی شارستانی لەناوەخۆی ئەمەریكا ناتوانێت رەنگدانەوەی رۆژهەلاتی ناوەراستی هەبێت وەك مصر و كەنداوی عەربی و عێراق و ئیسرائیل، بەلكو (عقلی پەتی) دەبێتە هەوێنی دامەزراوەی شارستانی دوور لە خێلەكی و دواكەوتووی. وێنەی ئەمرۆی جیهان لەسێبەری نیولیبرالی نوێ و كۆمەنیستی نوێ دوو جەنگی نەبراوەی ساردو گەرمە لە جیهاندا. نە قوتابیەكی مصری دەبێتە ئەمەریكی و داهێنانی مصری وە نە عێراقێكی رژێمی دەبێتە دیموكراسی و سەروەری وەك كەنداوی عەرەب دەبێتە كۆمەلگایەكی نەفتخۆری و بەكاربەری ئابووری هاوردەكراو لە سێبەری بەرژەوەندی حیزب و دامەزراوەی حكومەت و سنووری هاوبەشی دەولەت و هەرێمە لەناوخۆی رۆژهەلاتی ناوەراست لە سێبەری ئەمەریكای گەورە.

شیكاگۆ بەردەوام دەسووتێت بەهۆی قوربانیدانی خەلك لەپێگەی ئالا و سوپا و بازرگانی چەك و سیاسەتی ئاژاوەی دۆلار لەناوەخۆی جیهاندا، بۆیە سەرجەم ولاتانی لەرزۆك لە پێگەی رۆژهەلاتی ناوەراست لە براندێكی دروستكراوەی ئەمەریكا دامەزراوە وە مێژووی بەسەرچوونی ئەم هێزانە لە دەستی واشنتۆن و ئابووری سیاسی شاراوەدایە بۆیە جیهانی خوێندنی قوتابی لە ئەمەریكا و چاودێری ناوەخۆی و دەرەكی و ئقلیمی بەسەر ئەم خوێندكارانە هیچ لەبابەتی مانەوەی ئەمەریكا و دەسەلاتی سێبەری ئەمەریكا ناگۆرێت بەلكو ژینگە و رووداوەكان گۆرانكاری بەسەر (كات و شوێن و رووداوەكان) دەكەن لە دژ و بەرژەوەندی ئەمەریكا. ئێستا وادەنووسم دلنیام سەرجەمە وەرگێرانی بۆدەكرێت و چاودێری دەخرێتە سەر بلاوكراوەكانم، چونكە من لە سێبەری ئەمەریكا لەدایك نەبوومە و بەلكو ئەمەریكا میوانە لەمالی من وە سەرباری میوانداری بەردەوام جەنگی دەروونی دەخاتە سەر رۆحیەتی نووسینم، بەم جۆرە جەنگانە ناكەوم چونكە لە شەقامی هەولێر و عەشیرەتی خەیلانی لەدایكبوویمەو وەك ئەمەریكایەكی رەسەن خۆم پێگەیاندوە نەوەك هەناردەو هاوردەی سێبەری ئەمەریكا بم، مانەوەی من وەك گەنجێكی پیر لەسێبەری ئەمەریكا هیچ كاردانەوەی ئەرێنی و نەرێنی نابێت چونكە من چاوەروانی كات دەكەم ئەم جوگرافیایە بگۆرێت لە پێگەی حكومەتی دوو حیزبی و مایكرۆ جەماوەری و ئقلیمی. ئێمە بەردەوام دیوەخانمان كراویە لە كوردستانی باشوور وەك هاولاتیەكی چینی ناوەراست لە پێگەی ستوونی رۆحیەتی رۆشنبیری و كلتورییدا هەنگاو دەنێن لەناوەخۆ بەرووی جیهان واتە بیركردنەوەی دێهات نەوەك شاری بەهزری دەرەكی، لەوانیە كاریگەری كلتوری بیانی بەسەرناوەخۆی هەبێت بەلام ئەم جۆرە كلتورە بۆئێمە دووبارە ریفۆرمی دەكەین و وەبەرهێنانی ناوەخۆی پێدەكەین تاكو لەداهاتوو هەرێم و كوردستان نەكەوێتە دەستی شاراوە. هەنگاوی ئێمە لە هەولێر لەرەگەزی نێر و مێ كەوا دەبینم بۆ دامەزراوەی شیكاگۆیەكی نوێیە نەوەك كۆنەپەرستی و دەرەكی بێت.

شیگاگۆ هەمان چارەنووسی منی هەبوو لە قۆناغی سووتان لەناوەخۆی سالی 2024 بەلام هەولێر ناسووتێت بەلكۆ خۆی دەشوات بە ئاگر تاكو رزگاری بێت لە چینی شل لەناوەخۆی ئاستی بەرزونزمدا بۆیە هەولێر وەك شیگاگۆ دووبارە ناوەندێكی رۆشنفكری جەماوەریە لە سەردەمی دلداری شاعێری تا ئێستا و داهاتووی بەردەوامدا. هێزی ئەمەریكا لەم رۆمانە تەنها بردنی عقلی خەلك و نمایشكردنی بەرهەمی عقل و هزرەكان لە بازارێكی ئازاد وەك بەهەشتێكی سەرووی زەوی لە پرۆسەی هەوسبازی و خواردن و خواردنەوە و داهێناندا. واتە ئازادی تاك لە رۆح و هزر و جەستە جۆرێكە لەئابووری مرۆی زانستی لە پێگەی جیهاندایە. حەزدەكەم رۆژێك سەردانی ئەمەریكا بكەم وەك گەشتیارێك لە نزیكەوە تێكەل بەرۆحی كۆمەلگای ئەمەریكابم و بزانم مێگا پرۆژێكت و ئابووری مرۆی زانستی لەسەر چ لۆژیكێك دامەزراوە، ئایا هەمەرەنگە یان رەسەنایەتی ئەمەریكایە؟

ئەگەر كاتتان هەبوو ئەم رۆمانە بخوێنەوە، چ پارادۆكسی هێشتنەوەی ئەمەریكا لە رۆژهەلاتی ناوەراست و ناوەخۆی و جیهان، یاری مەرگ دەكات بەناوی (هێشتنەوە لە مەچورووتی)دا.

سوتانی شیگاگۆ