سیاسەتی كورد لە رێژەیدا
بلۆگەر : جەودەت احمد
بابەت : بیروڕای جیاواز
بەروار : 25ی 7ی 2024
سەردەمی ئێستا لە گۆشەی جمسەرگیری نەتەوەی و ئابووری گەلان بەرێوەدەچێت، كە زۆربەی پێكهاتەی نەتەوەی لە زەوی لەژێر سیستەمی بەرژەوەندی دەسەلاتی تاكڕەوی و دیموكراسی نوێنەری دامەزراوە، ناوچەی كوردستانی گەورە لە پێگەی ناو لە نەخشەی سیاسی جیهان بوونی نیە بەلكو لە سروشتی خاك و نەتەوە پێگەی كۆمەلایەتی وێنەی ناسنامەی نەتەوەی بە ناوەخۆی و دەرەكی ناساندوە، كەواتە پێگەی كورد نە سیاسییە نە سەربازی و نە وزەی نوێیە بەلكو پێگەیەكی هۆز و لەوەرگای ژینگەی كوردستانی هەیە لە سنووری مانگای بەپیت.
ئۆتۆنۆمی باشوور بەفەرمی دامەزراوە لە سێبەری بازنەی پێكهاتەی نەتەوەی فیدرالی عێراق بە سپۆنسەری ئەمەریكا و هاوبەشانی پشكی جیۆسەربازی ناتۆ و پێكهاتەی دامەزراوەی حیزب و جەماوەری و بازرگانی و رێكخراوی مەدەنی لە سێنترالیزمی واشنتۆن عێراقێكی مەزهەبی سەردەمی دیموكراسی پۆلیسی بەرێوەدەچێت واتە ئەم دیموكراسییە رێژەی و نوێنەریە نەوەك مەدەنیەت و لێپێچینەوەی حكومەت و دەنگی پەرلەمان. ئەم سنووری عێراق وەك سەردەمی جەنگی دووەم لە جیهاندا دامەزراوە، كە ئەلمانیا دەسەلاتێكی لامەركەزی نیمچە سەربەخۆی لەژێر داگیركاری نازی، فەرەنسای بەرێوەدەبرد، ئێستا هەمان ناوەرۆكی ئەم دەسەلاتە لە عێراق و باشوور پەیڕەوی دەكرێت.
كوردستانی رۆژئاوا ئۆتۆنۆمی بچووكی تەواوكەری باكوورە كە شێخ سەعیدی پیران بەنوێنەرایەتی باكوور شۆرەشی وەرگرتنەوەی زمان و خاك لە ئاشتی و جەنگ دامەزرێنێت بەلام زوو كۆتای پێهات، بەگوێرەی مێژووی ئەدەبیاتی كوردی لە سەدەی 14، رۆژئاوا تەواوكەری باكوور و تا سنووری دۆلی زاخۆ دەگرێتەوە باقی تر لە بەشی باشوور و رۆژهەلات سنورێكی دیاریكراوی خۆی هەیە لە پێگەی زمان و خاك و كلتوری هاوبەشی عەربی و فارسی، واتە كوردستانی گەورە زۆرترین بەشی باكوور دەگرێتەوە بۆیە بەگوێری دەقی مێژووی ئەدەبی دەلێت ( لە پەرەگرافی 105ی دەستووری توركیا هاتووە، ئەو كەسەی كورد هان بدات بۆخەبات بە پێی قانوون تاوانبار دەكرێ، بۆیە لەژێر رۆشنای ئەم پەرەگرافە پۆلیس مافی ئەوەی هەیە ئەم جۆرە كەسانە لەگەل خێزان و بنەمالەكەیان ئاوارەی جێگای دوور بكا) 25ی تشرینی یەكەم 1960.
ئەمە دەقی دەستووری توركیا، هیچ شازشكردن نیە لەسەر پاراستنی سنووری ئەنقەر بەناوی ترازانی پارچەكانی تری كوردستان وەك هەولێر و قاشملۆ و دیاربەكر و مەهاباد و كوردستانی سوور، ئەم یاسایە بەرێگای ئەندام بوون لە ناتۆ نوێكرایەوە وەك هێشتنەوەی توركیا لە سنووری ناتۆ و دژ بە كۆمەنیستی كۆن و دانانی بنكەی ئەنجەرلیك لە توركیا و گەیشتنی ئەمەریكا بۆ خاكی سۆڤیەتی كۆن. لێرە ئەنقەر هەنگاوێكی نوێی داهێنا بەناوی پارێزبەندی و مافی ڕەهای خۆی لە سنووری 5 ولاتی كوردستانی گەورە، ئەم هەنگاوە بۆ لەناوبردنی نەتەوەی كورد و دروستكردنی ئۆپۆزسیۆنی كوردی سەربە ئەنقەر تاكو وێنەیەكی ئاشتی و دبلۆماسی دەولەت نەتەوە بەجیهان پیشانبدا كە هەولێر بەشێكە لە مانەوەی ئەنقەر بە هاوكاری جەمسەری تهران لە زۆنی سلێمانی و خواروی كەركوك.
تا ئێستا روونە بۆچی ئەمەریكا عێراقی كردە خالی گەیشتنی بەهەموو جیهان لە دوای 2003. سیناریۆی 11ی سێپتەمبەر جۆرێك بوو لە فێلكردن لە ئەنقەر بەناوی ناتۆ و جەنگی عێراق و بەهاری عەرەبی مەزهەبی و جەنگی تیرۆری 2012 لە سوریا و عێراقدا. كەتا ئێستا دەنووسم نەمزانیە لە سیاسەتی توركیا (ساویلكەبێت بەرامبەر بە ناتۆ و ئەمەریكا) بۆچی..؟
1- هەلوەشاندنەوەی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی سونی كۆن.
2- دامەزراندنی رۆژهەلاتی نوێ لەسەر میراتی عوسمانی.
3- لەناوبردنی كوردستانی گەورە لەسەر دامەزراوەی توركیا.
4- یەكخستنەوەی خاكی توركیا لە دوای لۆزان بۆ سەربەخۆی.
5- پێدانی دەولەت نەتەوە لە چوارچێوەی ناتۆ و ئیسلامی سیاسی.
6- گۆرینی دەسەلاتی ئۆپۆزسیۆن بۆ ئیخوان و جەنگی تیرۆر.
7- وێناكردنی توركیا لە مصر و لیبیا و عێراق و سوریا و قەتەر.
8- داخزانی توركیا لە دەنگی تیرۆر لەبەرژەوەندی ناتۆ و ئەمەریكا.
9- ناوبەندی ئەنقەر لە بەژوەندی مۆسكۆ دژ بەناتۆ لەپێگەی سوید.
10- پێدانی S400 دژی فرۆكەی جەنگی ئەمەریكا.
ئەمە دواهاتی مێژووی توركیا كەبەروونی لەرابردوو روویداوە كە ئەم یاریكردنەی ئەنقەر دژی واشنتۆن و تەلئەڤیڤ دەبێتە گۆرینی دەسەلاتی نەتەوەی بۆ ئۆپۆزسیۆنی دیموكراسی و نوێنەرایەتی واشنتۆن لەنێوان لابردنی AKP و بەرزكردنەوەی ڕێژەی دەسەلاتی كورد لەباكوور بە فشاری ئۆتۆنۆمی كوردستانی رۆژئاوا. واتە پێگەی سوپای ئەمەریكا لە سنووری كۆبانێ و هەولێر فشارێكی فیزیكی و دەروونی دەخاتە سەر چینی نەتەوە پەرستی كە بەرێگای پێگەی DM پارتی و ئۆپۆزسیۆنی دیموكراسی علمانی خاكی توركیا بەجارێك بەرێگای رێژەی داخزان ئەنجام دەدات تاكو لەپرۆسەی نەرم و هەنگاوبەهەنگاو عوسمانی سوونەی مۆدێرن لەناودەبات بۆ دەولەت علمانی و پێكهاتەی سێبەری فیدرالی فیزیكی بۆ كورد و پێكهاتەكان لە سێبەری دیموكراسی و علمانیدا. واتە نوكردنەوەی دەم پارتی بۆگەرانەوەی ناودەسەلاتی سیاسی ئەنقەربوو بەفشاری شاراوەی واشنتۆن چونكە وەك هێزی شەقام و سیاسی دژی توركیا بەكاری دەهێنت لە چەسپاندنی بەرژەوەندی سوپا و دۆلار و رێڕەوی ناتۆ.
ئەمرۆكە بوونی ئەمەریكا بەنوێنەراتی كورد لە
DAM پارتی لەناوەخۆی پەرلەمان دەنگی هەلبڕی ووتی ئاكەپە بەرپرسە لە كێشەی كریكاران، زەنگێكی ترسناكە بۆ هەلوەشاندنەوەی توركیا لە سێبەری واشنتۆن بەرێگای بازنەی
یەكگرتووی توركیا لەرووكار دەولەت نەتەوەی لە ناوەرۆكدا فیدرالی فیزیكی بێ هەلوەشاندنەوە واتە فیدرالی فیزیكی بە توركیا بەخشیوە ئەم پێكهاتە لە پەرلەمان و رێكخراوی مەدەنی و میدیا و دەستی ئابووری مرۆی بەرێوەدەبات. كەواتە سیاسەتی كورد بەرێژەی سەردەكەوێت لە هەلبەز و دابەزدایە وەك باشوور لە پێگەی بەسەرچوونی حكومەت و سەروەری خاك لە مادەی 140 لە بۆشای تیرۆر و مەزهەب و نەتەوەدا دەخولێتەوە بەهەمان ئاراستەی ئۆتۆنۆمی رۆژئاوا بەنەمری دەهێلێتەوە واتە خالی سیاسەتی كورد وەك نەتەوە ناتوانێت بەهەنگای فراوان گەشە بكات بەلكو (مەچوورێتی) واتە مانەوەی خالی كۆتای وەك ناوكی ئەتۆمی لەشوێنی خۆی یاری بەرگری و مانەوە دەكات. بۆیە ئاراستەی جەمسەری هاتنی توركیا بۆناوەخۆی عێراق جۆرێكە لە لێدانی نەرمە لە واشنتۆن و تەلئەڤیڤ بەناوی جەنگی پارتیزانی و پێكهاتەی میراتی نەتەوەی (توركمان و عوسمانی مۆدێرن)دا.
سیناریۆی لەناوبردنی توركیا بەرێگای یاسای تێسلاو شەمەندەفەر..
1- هێشتەوەی پێگەی هەولێر وەك ئۆپۆزسیۆنی كورد.
2- درێژكردنەوی جەنگی قەندیل و ئەنقەر بەناوی جیاواز،
3- لێدانی سوپا لەلایەن قەندیل بۆ لاوازكردنی هێلی بەرگری ناتۆ.
4- ئابووری كۆمەنیستی نوێ دژ G7 و AKP.
5- لێدانی قەندیل بەرێگای BRICS بۆ بەربەستی ناتۆ.
6- لێدانی قەندیل بەرێگای BRICS بۆ رێگری تیرۆر.
7- خۆپیشاندانی باكوور بەئاراستەی رۆژئاوا و ئۆپۆزسیۆن.
8- رێگری برێكس لە پرۆژەی فاو و زاخۆ.
9- رێگری ئەنقەر لە شێواندنی بەرژەوەندی واشنتۆن لە باشوور.
10- لێدانی توركیا لە سنوری سلێمانی دژی ئێران و بەرژەوەندی ناتۆ.
11- هاتنی سوپا بۆسنووری دهۆك و لەناوبردنی هۆز و دێهات.
12- بەربەستی سوپا بۆ دابرانی باشوور و باكور و رۆژئاوا.
13- هاتنی پرۆژەی ئیبراهیم بۆ ئاشتی و جەنگ لە داهاتوو.
14- رێگری توركیا لەبەرگری خۆی هەلوەشاندنەوەی زایۆنی.
15- هەولێر لەنێوان ئۆپۆزسۆن و هەلوەشاندنەوەی حكومەتی دوو حیزبی.
ئەمانە سەرجەم تیۆری داهاتووی لەناوبردنی توركیا لە پێگەی لاوازكردنی ناتۆ و دوورخستنەوەی لە نەخشەی سیاسی جیهاندا. واتە كۆتا بزمار لەتابووتی ئەنقەرە دەدرێت بەرێگای هاتنی سیاسەتی زایۆنی بۆ ئاشتی و جەنگ تا سنووری كوردستانی سوور، ئەم پرۆژەیە بەگوێرەی گلۆبال ریسێرج دەلێت (تەهران ئەم دۆخە یەكلای دەكاتە بە پیتاندنی چەكی ناوەكی وەشانی نوێ بۆلەناوبردنی تەلئەڤیڤ بە ئۆكەی واشنتۆن). ئەمە قسەی تۆماركراوی پێشهاتی مێژووی جیهانیە كە ئیسرائیل بەرێگاری لۆبی كردن لە واشنتۆن دەست بەسەر رۆژهەلاتی ناوەراست دەگرێت و میراتی عوسمانی سوونەی نوێ و سەفەوی شیعەی پرۆكسی لەناودەبات دژ بە رێگای ئاوریشمی كۆمەنیستی نوێ +BRICS دەوەستێتەوە، ئیمارات بەفەرمی پەیوەندی سەربازی فرە چەشن كردوە لەدوای كۆتای هاتنی گرێبەستی واشنتۆن و ریاض بۆ پترۆدۆلار و سوپا و جیۆدبلۆماسی.
پوختەی ناوەرۆكی ئەم بۆچوونە لێرە كۆتای پێدەهێنم لەبەشی باشوور مادەی 140 بەهیچ شێویەك ناگەرێتەوە سەر هەولێر چونكە پلانی كێسنجەرە بۆ هێشتنەوەی تیرۆر و دژ بە جیهانی ئیسلامی و كۆمەنیستی نوێ. لەبەشی چەقی رۆژهەلات شۆرەشی ژینا كۆتای پێهات خەباتی شەقام ریفۆرمكرایەوە دژ بە پێكهاتەی ئێران و مێژووی جەنكی تۆلەی سەفەوی و عوسمان لەسەر بەربژێری (پزیشكیان) لەجەستە ئێران لە زمان (تورك و كورد و فارس) ریفۆرمكرایەوە.
هۆكاری شاراوەی KRG بەرامبەر بە ئەنقەر روون ئاشكرایە:
1- لە مێژووی دۆلی شانەدەر بەتایبەت لەسەرمی شێخ ئەحمد تاكە رێگا بۆ رزگاربوون لە جەنگی بەریتانیا بەناچاری بەرێگای دەروازەی زێت كۆچی كرد بۆ ناوەخۆی باكووری كورستان، ئەمە مێژوو تۆماریكردوە بۆیە ئێستا دەروازەی زێت بەشارەوانی كراوە بۆ هەر ئەگەرێك لەناكاو بەئاسانی سنووری بارزان كۆچ بكەن باشوور جێ بهێلین تاكو دۆخێكی نەخوازراو دێتە پێش وەك جاران بگەرێنەوە بەرێگای لۆبی دەرەكی و رێكخراوی جیهانی و میدیا و دۆست و خۆشەویستی ناوچەگەری. چونكە مێژووی دۆلی شانەدەر لەزاری خۆیان كە لەرووی سایكۆلۆژی كۆمەلایەتی هیچ متمانەیان بەناوەخۆی سنوورە نیە بەهۆی جەنگی هۆزایەتی و ئاین و زمان.
2- لە سالی 1992 كاتێك كاك مەسعود سەردانی ئەنقەری كرد بۆ كێشەی بوژانەوەی ئابووری هاوردەكراو هەلسانەوەی كەرتی شارەوانی و خۆشگوزەرانی دەروونی بۆ باشوور رێكەوتنێكی نهێنی كراوە لەسەر هاتنی كۆمپانیای توركی لەرێگای سوپایەكی مەدەنی لەناوەخۆی باشوور واتە هەم چاودێرە بەسەر باشوور هەمیش بووژانەوەی ئابووری بەرێوەدەبات، لەو كاتی كێشەی قەندیل بەهەلپەسراوی مایەوە. بۆیە دۆخی قەندیل دوو سەرە بۆ دژی توركیا لە پێگەی هەولێر وە دژی هەولێرە لە پێگەی ئەنقەر واتە جۆرێكە لە سەرلێشێواوی میدیای و مێژووی لە پرۆژەی (كرداری دەروونی) بەرێوەدەچێت. گەرانەوە بۆناوەرۆكی مێژوو هەموو نهێنێەكان لە ووردبوونەوە بەردەست دەكەوێت وەك جەنگی تیرۆر لە ناوچەی مادەی 140 قەندیل رۆلی هەبوو لەم جەنگە لەهاوشانی مەودای پەرتەوازە لە شنگال تا كەركوك بەشداربوو. واتە ئەمەریكا لێرە لەبەرژەوەندی خۆی بۆ لێدان لە هەولێر و ئەنەقەر، هێزی قەندیل بەكاری دەهێنێت.
كەواتە شكەستی هەرێم لە پێگەی كابینەكان بەهۆی نەبوونی ئابووری وەبەرهێنانی ناوەخۆیە كە نەیتوانی رێگری لە دەستوەردانی دەرەكی بكات لە هەولێر و سلێمانی بەهۆی بۆشای خواستی رۆژانە پرۆشەی ئابووری سیاسی كۆمپرادۆری پەیرەوی كراوە، لە رۆژانی داهاتوو سەرجەم شكەستەكانی دامەزراوەی حكومی و ئاراستەی سیاسی حیزب ترازانی تێدەكەوێت، درێژكردنەوەی تەمەنی كابینەی 9 پێشهاتی كەوتنی داهاتووی بەردەوامە، بەلام ئەمەریكا بەراگرتنی هەولێر بۆ جێگیركردنی بەغدایە لە كەوتنی زنجیرەی دەولەت دراوسێان بپارێزێت. بۆیە ئابووری هاوردە كۆمەلگایەكی بەفیرراو بەرهەم دەهێنێت، تێچووی سەرمایەی گشتی حكومەت زیاتردەبێت لە داهات چونكە ئەم سێ ستونە دەبێتە راگری باشوور (مووچە - كرێ - بازاری هاوردە). بۆیە زانكۆ و پەیمانگا و ناتواننن وەبەرهێنانی ئابووری مرۆی بكەن چونكە بازاری باشوور زانستی نیە بەلكو زانیاری و هاوردەیە. دەرچوان هەمان كێشەی هەلی كاریان بۆ دروست دەبێت چونكە خواست لەسەر هاوردیە نەوەك وەبرهێنانی ناوەخۆی. كەواتە KRG دەبێتە قوربانی جەنگی ناوەخۆی ئیقلیمی بەرێگای زلێهنان وە پەرتەوازەی جەماوەری بۆ وەرگرتنەوەی متمانەی دەنگ و شەرعیەت و حیزب و كۆمپانیایە.
بۆچی عێراق ئۆكەی كردوە بۆ توركیا؟ بۆ رێگری فرۆشتنی نەوەت و بەردانەوەی ئاو و دامەزراندنی هێلی فاو و ریفۆرمكردنی ناوچەی شنگال، لێرە KRG دەچێتە ژێرباری بەغدا بەهۆی دابەزینی داهاتی ناوەخۆی بەهۆی راگرتنی هاوردە بۆناوەخۆی عێراق و لاوازكردنی دەروازەی زاخۆ و لێساندنەوەی نەوت و غاز و نوێكردنەوەی پرۆژەی مووچە هەرێم بۆ سەربەغدا. دۆخی باشوور خراپتر دەبێت باشترنابێت.
كەواتە سیاسەتی ناوەخۆی كوردستانی گەورە بەرێژەی و پەرتەوازەی بەرێوەدەچێت بەهیچ ئەگەرێك پێش جیهانی (ئەپۆكلیپس) ناكەوێت چونكە ئەوان زەوی بەرێوەدەبن وەك نوێنەری خودا لەسەر زەویە. تاكە رێگا بۆرزگاربوون لەم قەیرانە تەنها وەبەرهێنانی ناوەخۆ لە پێگەی پێكهات و ئاشتی و نان و خاك دەتوانێت دەولەتێكی پیشەسازی و سیاسی و ئابووری مرۆی هەبێت. ئەم پرۆژەیە مەودای دوور و لەسەرخۆیە. ئەوەی كورد ئەنجام دەدات بە فیشك، دەبێتە بلقی سەرئاو وەك بزوتنەوەی رزگاری خوازی گەلی كوردستان گەورە لەناودەچێت. دیموكراسی تاكە رێگای چارەنووسی مانەوەی كوردە لەسەر خاكی خۆی و بەكارنامەی هەنگاوی رێژەی سیاسەتی نەتەوەی كورد گەشە دەكات و یەكدەگرێتەوە.
تعليقات
إرسال تعليق